Пенсионер яклаучысыз калмас, дигән өмет бар...

Рос­си­я­дә яшә­ү­че 144 млн ха­лык­ның 34,4 мил­ли­о­ны, ягъ­ни һәр дүр­тен­че ке­ше бү­ген карт­лык бу­ен­ча пен­сия ала. Бу бик зур сан. Пен­си­о­нер­лар­ның Рос­сия сә­я­сә­тен хәл итү­дә­ге ро­ле дә бә­хәс­сез. Алар сай­лау­чы­ла­ры­ның иң ал­дын­гы от­ря­дын тәш­кил итә. Шул ук ва­кыт­та алар­ның хө­кү­мәт­кә бул­ган мө­нә­сә­бә­те ай са­ен Пен­сия фон­ды кү­че­рә тор­ган сум­нар кү­лә­ме­нә бәй­ле. Әле­ге сум­ма ла­ек­лы яшәү рә­ве­ше алып ба­рыр өчен җи­тә икән, пен­си­о­нер ар­ты­гын со­рап, дау­лап йөр­мә­я­чәк. 2016 ел­ның 1 фев­ра­ле­нә карт­лык бу­ен­ча ур­та­ча пен­сия кү­лә­ме 12 600 сум тәш­кил ит­те. Ур­та­ча бул­гач, әле­ге күр­сәт­кеч­кә йө­зәр мең­лә­гән хез­мәт ха­кы алып эш­лә­гән де­пу­тат­лар, ми­нис­тр­лар, ме­нед­жер­лар, про­ку­рор­лар­ның, шу­лай ук очын-оч­ка ял­гап ба­ру­чы тү­бән ка­те­го­ри­я­ле эш­че­ләр­нең пен­си­я­лә­ре дә кер­гән бу­лып чы­га. Кри­зис шарт­ла­рын­да үз­лә­рен ни­чек хис итә соң без­нең га­ди пен­си­о­нер­лар? Ал­га та­ба хө­кү­мәт­тән нин­ди дә бул­са яр­дәм­гә өмет итә ала­лар­мы? Әле­ге һәм баш­ка со­рау­лар­га җа­вап­лар­ны "Юга­ры икъ­ти­сад мәк­тә­бе" фән­ни ти­кше­ре­нү уни­вер­си­те­ты ди­рек­то­ры урын­ба­са­ры Ок­са­на Си­нявс­кая "Мос­ковс­кий Ком­со­мо­лец" га­зе­та­сы­на бир­гән әң­гә­мә­дән та­бар­га бу­ла. Әле­ге яз­ма­ның та­тар­ча­га тәр­җе­мә ител­гән кыс­ка­ча ва­ри­ан­тын уку­чы­ла­ры­быз­га да тәкъ­дим итә­без.

"Юга­ры икъ­ти­сад мәк­тә­бе" үт­кәр­гән тик­ше­ре­нү­ләр­дән кү­рен­гән­чә, соң­гы 15 ел­да бе­рен­че тап­кыр өл­кән бу­ын рос­си­я­ле­ләр­нең ке­рем­нә­ре ки­ми баш­ла­ды. Ал­га та­ба бу юнә­леш­тә сис­те­ма­лы ча­ра­лар кү­рел­мә­сә, пен­си­о­нер­лар 90 ел­лар­да­гы хә­ер­че­лек чи­ген­дә ка­лыр­га мөм­кин, дип фа­раз­лый икъ­ти­сад бел­ге­че.

Аб­со­лют хә­ер­че­лек ту­рын­да сүз бар­мый бу оч­рак­та. Әй­тик, Рос­сия ста­тис­ти­ка хез­мә­те бил­ге­лә­мә­се бу­ен­ча, 2014 ел нә­ти­җә­лә­ре бу­ен­ча хез­мәт­кә ярак­лы яшь­тән уз­ган өл­кән бу­ын­ны яшәү ми­ни­му­мы чи­ген­дә яшә­ү­че­ләр­гә кер­тү бик үк тө­гәл бул­мас. Чөн­ки алар ни­ба­ры 6,4 % тәш­кил итә. Ә ин­де яшәү ми­ни­му­мы­ның, ае­рым со­ци­аль төр­кем­нәр­нең яшәү дә­рә­җә­се һәм кул­ла­ну струк­ту­ра­сын­нан чы­гып бил­ге­лә­нү­ен исәп­кә ал­сак, үзен­нән-үзе со­рау­лар туа. Бәл­ки бу бә­я­лә­мә, чын­нан да, дө­рес­лек­кә ту­ры кил­ми­дер? Чөн­ки пен­си­о­нер­ның яшәү ми­ни­му­мы, хез­мәт­кә ярак­лы, ягъ­ни яшь­рәк ке­ше­не­ке­нә ка­ра­ган­да, 20 %ка тү­бән­рәк. Икен­че со­рау: ке­ше­нең кул­ла­ну мөм­кин­ле­ге кай­чан һәм ни дә­рә­җә­дә ки­ми баш­лый соң? Әй­тик, 54 яшь­лек ха­тын-кыз­ның яшәү рә­ве­ше бе­лән ан­нан бер яшь­кә өл­кән­рәк, ла­ек­лы ял­га чык­кан дус­ты­ны­кы бер­ни бе­лән дә ае­рыл­мый. Ә 5-6 ел­дан әле­ге аер­ма күз­гә кү­ренеп ар­та. Бу нис­бәт­тән, экс­перт­лар ин­де күп­тән мәш­гуль­лек ки­мү яшен арт­ка­рак чи­ге­рү­не тәкъ­дим итә. Ха­тын-кыз­лар­ны­кын - 65, ир­ләр­не­кен - 73 яшь­тән. Бу оч­рак­та өл­кән яшь ка­те­го­ри­я­сен­дә­ге­ләр­нең яшәү ми­ни­мум­на­ры күп­кә юга­ры­рак бу­ла­чак.

Лә­кин бар­лык пен­си­о­нер­лар­га да бер­дәй та­ләп кую шу­лай ук ха­кый­кать­кә ту­ры кил­ми. Чөн­ки бе­рә­ү­ләр ял­гы­зы гы­на яши. Икен­че­ләр ба­ла­ла­ры һәм онык­ла­ры янә­шә­сен­дә го­мер ки­чә. Алар­ның яшәү ми­ни­му­мы, әл­бәт­тә, ял­гыз яшә­ү­че­ пен­си­о­нер­ны­кын­нан күп­кә ае­ры­ла. Та­гын бер мө­һим үзен­чә­лек - пен­си­о­нер­лар­ның күп­че­ле­ге бү­ген эш­ли. Ә эш­лә­мә­ү­че­ләр 2010 ел­дан бир­ле ре­ги­о­наль яшәү ми­ни­му­мы дә­рә­җә­сен­дә­ге өс­тә­мә тү­ләү ала. Нә­ти­җә - яшәү ми­ни­му­мы иң тү­бән бул­ган­нар ка­те­го­ри­я­се­нә бү­ген дә әле­ге дә ба­я­гы ба­ла­лар тәр­би­я­лә­ү­че га­и­лә­ләр ке­рә.

Ди­мәк, соң­гы ва­кыт­та пен­си­о­нер­лар­ның тор­мыш хә­ле ях­шыр­ды, дип әй­тә­без икән, бу ба­ла­лы га­и­лә­ләр бе­лән ча­гыш­тыр­ган­да гы­на...

Әйе, алар­ның яшәү дә­рә­җә­се, ба­ла­лы га­и­лә­ләр, шу­лай ук мон­нан 10 һәм ан­нан да күб­рәк ел­лар яшә­гән пен­си­о­нер­лар бе­лән ча­гыш­тыр­ган­да, ях­шыр­ды ди­сәк, дө­рес­рәк бу­лыр. Хә­ер, пен­си­о­нер­лар­ның да бит үз­лә­ре­нә ге­нә хас һәм бер­кем дә хәл ит­ми тор­ган проб­ле­ма­ла­ры җи­тәр­лек. Ә ке­рем­нәр ки­ме­гән кри­зис шарт­ла­рын­да әле­ге проб­ле­ма­лар та­гын да кис­кен­лә­шә. 90 ел­лар­да аз-маз пен­си­я­ләр­не һәм хез­мәт хак­ла­рын тү­ләү чо­ры­ның озак­ка су­зы­луы фай­да­ла­ну срок­ла­ры чик­сез бул­ган то­вар­лар­ның са­тыл­мый яту­ы­на, банк­лар­да­гы фи­нанс туп­лан­ма­ла­ры­ның бер­мә-бер ки­мү­е­нә ки­тер­де. Ә ин­де бү­ген ки­леп ту­ган вәз­гы­ять­кә җен­тек­ләб­рәк ана­лиз яса­сак, бү­ген пен­си­о­нер­лар­ның ике төр­ке­ме ге­нә ча­гыш­тыр­ма­ча "ях­шы" яши. Эш­ли тор­ган яшь пен­си­о­нер­лар (ала­ры әле ба­ла­ла­ры­на да яр­дәм итә) һәм 80 яшь­тән уз­ган өл­кән бу­ын. Хә­ер, соң­гы­ла­ры ин­де үзе өчен яшә­ми. Сал­лы пен­си­я­лә­рен, ни­гез­дә, ба­ла­ла­ры һәм онык­ла­ры са­рыф итә. Шу­ңа кү­рә яшәү өчен иң кат­лау­лы дип, 65 яшь­тән 79 яшь­кә ка­дер­ге чор са­на­ла. Чөн­ки нәкъ шу­шы ва­кыт­та пен­си­о­нер­ның ин­де эш­тән кит­кән чо­ры. Пен­сия һа­ман бер ук дә­рә­җә­дә, ә да­ру­лар­га, дә­ва­ла­ну­га их­ты­яҗ көн­ләп тү­гел, сә­гать­ләп ар­та. Ял­гыз яшә­ү­че­ләр­нең хә­ле та­гын да кы­ен­рак. Ни­гез­дә, бу яшь­тә өл­кән яшь­тә­ге ха­тын-кыз­лар күп­че­лек­не тәш­кил итә.

Перс­пек­ти­ва өмет­ле тү­гел...

- Кри­зис баш­ла­ну пен­си­о­нер­лар­ның хә­лен ни дә­рә­җә­дә кат­лау­лан­дыр­ды?

Хә­те­ре­гез­дә бул­са, 1989 ел­гы кри­зис­тан соң, бар­лык ке­рем­нәр, шул исәп­тән, пен­си­я­ләр күз­гә кү­ре­неп үс­те. 2008-2009 ел­лар­да­гы пен­сия кү­лә­ме, го­му­мән, ре­фор­ма­га ка­дәр­ге чик­не узып кит­те (ре­аль ке­рем ул - то­вар һәм хез­мәт күр­сә­тү­не шу­шы сум­ма­га са­тып алу мөм­кин­ле­ге).

Ял­гыш­ма­сак, ул чак­та­гы пен­сия 132 сум со­вет ак­ча­сы­на тиң­ләш­те?

Әйе, ак­рын­лап кул­ла­ну струк­ту­ра­сы үз­гәр­де, төр­ле со­ци­аль кат­лау­лар ара­сын­да­гы ти­гез­сез­лек арт­ты. Ур­та­ча пен­сия кү­лә­ме ре­фор­ма­га ка­дәр­ге дә­рә­җә­гә җит­те, ә күп­ме­дер ва­кыт­тан соң хәт­та 20-35%ка ка­дәр арт­ты. Мон­дый кү­тә­ре­леш таш­ла­ма­лар­ны мо­не­та­лаш­ты­ру бә­ра­бә­ре­нә мөм­кин бул­ды. Ә 2005 ел­да пен­си­о­нер­лар, ри­за­сыз­лык күр­сә­теп, ми­тинг­лар­га чык­ты һәм... үз та­ләп­лә­рен хө­кү­мәт­нең үзә­ге­нә үтәр­лек итеп җит­кер­де. Нәкъ шу­шы ва­кый­га­лар­дан соң, пен­си­я­ләр ак­тив­рак ин­дек­са­ци­я­лә­нә баш­ла­ды. 2008-2009 ел­гы кри­зис чо­рын­да пен­си­о­нер­лар отыш­та кал­ган бер­дән­бер со­ци­аль төр­кем иде. Иң мө­һи­ме, хө­кү­мәт да­и­рә­лә­ре­нең әле­ге ка­рар­га ки­лү­е­нең сә­бә­бе - алар пен­си­о­нер­лар­ның хә­лит­кеч электо­рат һәм эре банк­лар­ның төп кли­ент­ла­ры икә­нен аң­ла­ды­лар. Каз­на­да ак­ча да та­был­ды. Пен­си­о­нер­лар­га тү­лә­нер­гә ти­еш­ле фи­нанс яр­дә­ме ту­лы­сын­ча күр­сә­тел­де.

Ә бү­ген каз­на­да ак­ча юк. Нефть­кә бә­я­ләр дә бө­тен­ләй баш­ка...

Шу­ңа кү­рә перс­пек­ти­ва­лар да өмет­ле тү­гел. Бү­ген­ге көн­дә хө­кү­мәт, иң бе­рен­че чи­рат­та, фи­нанс ми­нис­тр­лы­гы со­ци­аль тү­лә­ү­ләр­не ин­дек­са­ци­я­лә­ү­не мөм­кин ка­дәр күб­рәк кыс­кар­ту ягын­да. Лә­кин пен­си­о­нер­лар­ның хә­ле әле ба­ры­бер ба­ла­лы га­и­лә­ләр­не­ке­нә ка­ра­ган­да ях­шы­рак. Чөн­ки пен­си­я­ләр­не ки­ме­тү ак­рын тем­п­лар бе­лән хәл ите­лә. Әй­тик, уз­ган ел гы­на карт­лык бу­ен­ча пен­си­я­ләр 11,4%ка ин­дек­са­ци­я­лән­де. Ә Рос­си­я­нең хез­мәт ба­за­ры­ның мо­ңа мө­нә­сә­бә­те га­дәт­тә­ге­чә: эш­сез­лек арт­ма­ды, аның ка­ра­вы, хез­мәт хак­ла­ры си­зе­лер­лек ки­ме­де. Шу­ңа кү­рә пен­си­о­нер­лар­ның ча­гыш­тыр­ма­ча "ях­шы яшә­ве" дә - ва­кыт­лы кү­ре­неш.

Бү­ген­ге дөнь­я­ви тен­ден­ция - эш­лә­ү­че пен­си­о­нер­лар­га пен­си­я­сен дә, хез­мәт ха­кын да тү­ләү. Бу нис­бәт­тән, Сез­нең фи­кер?

Ка­гый­дә бу­ла­рак, фи­кер алы­шу­лар ва­кы­тын­да чи­нов­ник­лар пен­сия ул - хез­мәт­кә ярак­лы­лык­ны югалт­кан өчен тү­лә­нә тор­ган ком­пен­са­ция һәм бер ге­нә ил­дә дә эш­лә­ү­че пен­си­о­нер­лар­га аны тү­лә­ми­ләр, ди­яр­гә яра­та­лар. 20 ел элек әле бу фи­кер дө­рес­лек­кә ту­ры ки­лә иде. Хә­ер, бү­ген дә күп ке­нә ил­ләр төр­ле схе­ма­лар ни­ге­зен­дә пен­си­о­нер­лар­га хез­мәт ха­кын да һәм пен­си­я­лә­ре­нең күп­ме­дер өле­шен дә тү­ләү мөм­кин­ле­ген та­бар­га ты­ры­ша. Чөн­ки ха­лык­ның кар­та­юы шарт­ла­рын­да, хез­мәт ба­за­рын­да тәҗ­ри­бә туп­ла­ган пен­си­о­нер­лар­ны та­я­ну нок­та­сы итеп кал­ды­ру ба­ры­бер үзен ак­лый. Бү­ген­ге көн­дә Эс­то­ни­я­дә, Поль­ша­да һәм АКШ­та эш­лә­ү­че пен­си­о­нер­лар­га, хез­мәт ха­кы да, өлеш­чә пен­сия дә тү­лә­нә.

- Ә бит әле­ге ил­ләр­дә пен­сия яше дә юга­ры­рак?

Әйе, ка­гый­дә бу­ла­рак, юга­ры. Без­дә­ге ке­бек тү­бән яшь Ев­ро­па ил­лә­ре ара­сын­да ба­ры тик Ук­ра­и­на­да һәм Бе­ло­рус­си­я­дә ге­нә кал­ды. Әле­ге те­ма ни өчен­дер хө­кү­мәт да­и­рә­лә­ре та­ра­фын­нан ар­тык авыр ка­бул ите­лә. Ә кө­зен яң­гы­ра­ган ло­зунг­ның мак­са­ты бө­тен­ләй дә аң­ла­шыл­мый. "Без пен­сия яшен арт­ты­ру­га кар­шы, ә ме­нә ин­дек­са­ци­я­лә­ү­не кыс­кар­ту ягын­да". Бу - ки­лә­чәк­не кү­зал­лау­дан ерак тор­ган бик тә ял­гыш сә­я­сәт! Сүз дә юк, со­ци­аль со­раш­ты­ру­лар­дан кү­рен­гән­чә, ха­лык мо­ңа кар­шы. Лә­кин бит со­раш­ты­ру­лар, ни­гез­дә, бү­ген­ге пен­си­о­нер­лар­дан алын­ган. Пен­сия яшен арт­ты­ру­га алар­ның нин­ди кат­на­шы бар?

Иң га­җәп­лән­дер­гә­не - әле­ге мәсь­ә­лә­нең ха­лык­ка тәкъ­дим ите­ле­ше. Әй­тик, ир­тә­гә йо­кы­дан то­ру­га, пен­си­я­гә 65 яшь­тән чы­га баш­лый­быз ди­гән фи­кер­не ка­мил акыл­лы ке­ше тәкъ­дим итә­ме соң!? Бер ге­нә ил­дә дә ре­фор­ма­лар­ны бо­лай итеп үт­кәр­ми­ләр! Ев­ро­па ил­лә­рен­дә­ге темп - 1 ай­дан 4 ай­га ка­дәр. Тәкъ­дим ите­лә тор­ган ва­ри­ант­лар­ның иң ти­зе - ел са­ен яр­ты ел­га ка­дәр.

Сай­лау­лар­га пен­си­о­нер­лар­ны "ты­ныч­лан­ды­ра­чак­лар"

И­се­гез­дә­дер, уз­ган ел Рос­сия хө­кү­мә­те эш­лә­ү­че пен­си­о­нер­лар­ны ин­дек­са­ци­я­лә­ү­дән мәх­рүм итү­че схе­ма уй­лап тап­кан­чы, тә­мам иза­ла­нып бет­те. Чи­нов­ник­лар ха­лык­ның ир­тә­гә­ге кө­нен кү­зал­лап, әле­ге проб­ле­ма­ны төр­ле як­лап тик­ше­реп, ана­лиз­лап тор­ма­ды. Бюд­жет­та "ти­шек" бар­лык­ка кил­гән икән, аны тиз ара­да ямар­га ки­рәк, ди­гән прин­цип­тан чы­гып эш ит­те­ләр. Ә бит Пен­сия сис­те­ма­сын ин­де бү­ген­нән та­мы­рын­нан үз­гәр­теп ко­рыр­га ки­рәк. Әле бер, әле икен­че ти­шек­не ямап кы­на вәз­гы­ять уңай як­ка үз­гәр­мә­я­чәк.

Сүз дә юк, чөн­ки ха­лык­ның кар­таю про­цес­сы­на озак­ка су­зыл­ган кат­лау­лы икъ­ти­са­дый шарт­лар да өс­тә­лә. Пен­сия сис­те­ма­сы­ның иң нә­ти­җә­ле ди­зай­нын эз­ләү уры­ны­на, бер көн­лек сю­жет­лар ту­рын­да фи­кер алы­шу­лар ба­ра. Пен­си­я­нең туп­ла­ма өле­шен фор­ма­лаш­ты­ру­га мо­ра­то­рий­ның срок­ла­ры су­зы­ла. Ә бу, үз чи­ра­тын­да, 1967 ел­да ту­ган һәм ан­нан да яшь­рәк, бу­ла­чак пен­си­о­нер­лар­ның пен­сия ка­пи­та­лын фор­ма­лаш­ты­ру­ны удар ас­ты­на куя. Ә бит шу­шы ке­ше­ләр 2022 ел­дан бер-бер арт­лы пен­си­я­гә чы­га баш­ла­я­чак­лар. Әле­ге мо­ра­то­рий ни­ка­дәр озак­ка су­зыл­ган са­ен, пен­си­я­лә­ре­нең туп­лан­ма өле­шен дә шул­ка­дәр ким­рәк ала­чак­лар.

Та­гын бер проб­ле­ма - ва­кы­тын­нан ал­да пен­си­я­гә чык­кан ке­ше­ләр­гә мо­ңа ка­дәр тү­лән­гән ак­ча­лар "һа­ва­да" эле­неп кал­ды, ди­сәң дә бу­ла... 2003 ел­дан баш­лап эш би­рү­че­ләр (чи­мал чы­га­ру­чы эре кор­по­ра­ци­я­ләр дә бар), алар өчен Пен­сия фон­ды­на өс­тә­мә ке­рем­нәр тү­ләп кил­де. Әм­ма икъ­ти­са­дый кри­зис шарт­ла­рын­да алар ин­де ком­п­лекс­лы ка­рар­лар ка­бул итү за­рур­лы­гы ту­рын­да сүз йөр­тә. Ни­гез­дә, алар хак­лы. Бе­рен­че­дән, икъ­ти­сад­ның стра­те­гик тар­мак­ла­ры бар, икен­че­дән, Ерак Төнь­як­та хө­кү­мәт­нең үз мән­фә­гать­лә­ре бар. Әй­тик, Ка­на­да ке­бек По­ляр тү­гә­рә­ге аръ­я­гын вах­та ысу­лы бе­лән ге­нә үз­ләш­те­рү­гә кал­мыйк ди­сәк, эш би­рү­че­ләр бе­лән хө­кү­мәт һәм хез­мәт­кәр­ләр ара­сын­да­гы җа­вап­лы­лык­ны бү­лү мәсь­ә­лә­се­нә бү­ген­нән ачык­лык кер­тер­гә ки­рәк.

2016 ел­гы сай­лау­лар ал­дын­нан эш­лә­мә­ү­че пен­си­о­нер­лар­га вәгъ­дә ител­гән ин­дек­са­ци­я­ләү бу­ла­дыр бит?

Әйе, лә­кин аның кү­лә­ме ин­фля­ция дә­рә­җә­сен­дә бу­лы­ры­на ыша­ныч аз. Чөн­ки бюд­жет­та ак­ча юк. Шу­ның бе­лән бәй­ле рә­веш­тә пен­си­я­ләр­не ин­дек­са­ци­я­ләү дә бик аз кү­ләм­дә ар­та­чак.

Ди­мәк, пен­си­о­нер­лар мон­нан 15 ел элек азап­ла­нып чык­кан "саз­лык­ка" ки­ре кай­та­чак­лар...

Кыз­га­ныч­ка кар­шы, шу­ңа ба­ра­быз. Хә­ер, әле­гә пен­си­я­ләр­нең ре­аль ха­лә­те мон­нан 6-7 ел­гы­дан ях­шы­рак. Лә­кин кри­зис бү­ген­ге темп бе­лән ба­рып, та­гын да озак­ка­рак су­зыл­са, пен­си­о­нер­лар­ның хә­ле ак­рын­лап элек­ке­ге, иң тү­бән фа­за­сы­на тө­шә­чәк.

Әле бит пен­си­о­нер­лар­ның кү­ңе­ле­нә бор­чу са­лыр­лык фак­тор­лар бо­лай да җи­тәр­лек. Әй­тик, 2008 дән 2013 ел­га ка­дәр хө­кү­мәт өл­кән­нәр­гә яр­дәм күр­сә­тү, со­ци­аль як­лау сә­я­сә­тен үт­кәр­де. Бу, ки­лә­чәк­тә пен­си­о­нер­лар­ның яшәү дә­рә­җә­се та­гын да ях­шы­рыр ди­гән өмет бе­лән эш­лән­де. Ә чын­лык­та, кри­зис бө­тен план­нар­ны боз­ды да куй­ды.

Ни­чек уй­лый­сыз, хәл­лә­ре бик хөр­ти­лән­сә, пен­си­о­нер­лар 2005 ел­да­гы ке­бек үз хо­кук­ла­рын урам­га чы­гып дау­ла­мас­мы?

Анык кы­на әй­тү кы­ен. Бү­ген­ге пен­си­о­нер­ның пси­хо­ло­ги­я­се икен­че­рәк. Ан­нан соң өл­кән­нәр­нең төр­ле ка­те­го­ри­я­лә­ре төр­ле­чә як­ла­на. Сай­лау­лар ал­дын­нан өл­кән бу­ын­ның кү­ңе­лен кү­рер­лек ин­дек­са­ци­я­ләр би­рү дә бу­лыр­га мөм­кин. Ә сай­лау­лар үт­кәч, ни­чек бу­лы­рын ва­кыт күр­сә­тер. Йом­гак­лап шу­ны әй­тә­се ки­лә: сай­лау­лар бу­лып то­ра, ә пен­си­о­нер һәр сай­лау­ның төп элек­то­ра­ты бу­лу­дан тук­та­мый. Ди­мәк, нин­ди ге­нә шар­лар­да да як­лау­сыз кал­мас­лар, ди­гән өмет бар.

Рә­зи­нә На­сый­бул­ли­на