Бәйрәмнәр хәвеф-хәтәрсез үтсен!

Яңа ел бәй­рәм­нә­ре җи­теп ки­лә. Ян­гын сүн­де­рү­че­ләр­нең эш­лә­ре бу көн­нәр­не ае­ру­ча ки­е­рен­ке: нәкъ ме­нә Яңа ел ва­кы­тын­да ян­гын чы­гу кур­кы­ны­чы ар­та. Мо­ның бе­рен­чел сә­бә­бе - ут бе­лән сак эш ит­мәү. Ә бу исә ту­ры­дан-ту­ры шарт­лат­кыч, са­лют­лар­га - "ут­лы уен­чык­лар"­га бәй­ле.

"Ян­гын сүн­де­рү хез­мә­те­нең 15нче от­ря­ды" җи­тәк­че­се Рөс­тәм Юма­гу­лов сүз­лә­ре­нә ка­ра­ган­да, уз­ган ел­ның де­каб­рен­нән алып 1 гыйн­вар­га ка­дәр ва­кыт ара­лы­гын­да Чал­лы шә­һә­рен­дә бар­лы­гы 40 ян­гын чык­кан. Бер ке­ше ва­фат бул­ган. 4 ке­ше төр­ле дә­рә­җә­дә­ге тән җә­рә­хәт­лә­ре ал­ган.

Бы­ел ме­нә янә шул чор­га ке­реп ки­лә­без. Яңа ел ал­дын­нан ки­бет киш­тә­лә­рен­дә шарт­лат­кыч, са­лют­лар ишәя. Ба­зар, Хо­кук сак­чы­ла­ры, га­дәт­тән тыш хез­мә­те вә­кил­лә­ре, ян­гын кур­кы­ныч­сыз­лы­гы хез­мә­те ки­бет­ләр­дә­ге ян­гын кур­кы­ныч­сыз­лык ча­ра­ла­ры үтә­лә­ме - шу­ны тик­ше­рә. Ни­ләр үтә­лер­гә ти­еш соң? Иң төп ка­гый­дә ике - ян­гын сүн­де­рү хез­мәт­кәр­лә­рен ча­кыр­ту өчен мах­сус төй­мә­нең бу­луы за­рур, ян­гын чы­га кал­са сүн­де­рү ча­ра­ла­ры бе­лән җи­һаз­лан­ган бу­луы шарт. Ка­гый­дә бо­зыл­са, штраф кү­лә­ме 6 мең сум­нан алып.

Бү­ген шарт­лат­кыч­лар, "ут­лы уен­чык­лар" ба­зар­да да ту­лып ята. Ачык һа­ва­да са­ты­ла тор­ган уен­чык­лар ае­ру­ча кур­кы­ныч дип ис­кәр­тә бел­геч­ләр. Чөн­ки сый­фа­ты­на зы­ян ки­лер­гә, юеш­лә­нер­гә һәм баш­ка җи­теш­сез­лек­лә­ре бу­лыр­га мөм­кин. Ва­кы­тын­нан ал­дан шарт­лап, ба­ла­лар­ның, яшүс­мер­ләр­нең кул­ла­рын, бар­мак­ла­рын им­гәт­кән оч­рак­лар әз тү­гел.

"Ут­лы уен­чык­лар"­ны кай­да са­тар­га яра­мый соң?

Ме­нә исем­лек: то­рак йорт­лар­да ур­наш­кан сә­ү­дә нок­та­ла­рын­да, вок­зал­лар­да, җир ас­ты ки­чү­лә­рен­дә, җә­мә­гать тран­с­порт­ла­рын­да.

Шу­лай ук "ут­лы уен­чык­лар" са­ту өчен ае­рым бер ка­гый­дә­ләр­не сак­лау за­рур. 16 яше тул­ма­ган­нар­га са­ту бө­тен­ләй ты­е­ла. Кул­ла­ну ин­ст­рук­ци­я­се бу­лыр­га ти­еш, кул­ла­ну ва­кы­ты чык­ма­ган­мы, бо­зыл­ма­ган­мы, юеш­лән­мә­гән­ме - шу­ны ка­ра­гыз. Са­ту сер­ти­фи­ка­ты бул­ма­ган ки­леш шарт­лат­кыч­лар, са­лют­лар ату шу­лай ук ты­е­ла.

"Ут­лы уен­чык­лар­ның" төр­лә­ре бер­ни­чә: пе­тар­да, әй­лә­нә тор­ган фе­йер­верк­лар, фон­тан­нар, бер тап­кыр арт­ты­ры­ла тор­ган са­лют­лар, шар­лар фес­ти­ва­ле, са­лют­лар ба­та­ре­я­се һәм баш­ка­лар. Бә­я­лә­ре дә төр­ле­чә. Шун­дый "ут­лы уен­чык­лар" са­ту бе­лән мах­сус­лаш­кан ки­бет­кә шал­ты­ра­тып бе­леш­тек. Га­ди шарт­лат­кыч­лар­ның бә­я­се (тарт­ма­сы) 50 сум ти­рә­се. Исем­нә­ре ут­лы су­гыш ко­рал­ла­рын хә­тер­лә­тә: "Зур Бил­ли Бумс", "Шарт­ла­ту им­пе­ри­я­се", "Кор­сар", "Ли­мон­ка с че­кой" (гра­на­та мо­ны­сы), "По­це­луй смер­ти", " Чер­ная мет­ка" - бо­лар ба­ры­сы "шарт-шорт" ата­ма­ла­ры.

Ра­ке­та­лар - "Трис­тар", "Блеск", "Звез­до­чет", "Диск", "Ме­те­ор", "Олимп", "Пу­гач", "Яс­т­реб" һәм баш­ка­лар. Бо­ла­ры бер­се-бер­се 40 сум­нан баш­лап 500 сум­га ка­дәр. Са­лют­лар­га кил­гән­дә - ба­та­ре­я­се бе­лән ала­сың икән, ха­кы 53 мең тәң­кә­гә ка­дәр җи­тү­че­ләр дә бар. Соң­гы­сын ал­ган­да ае­ру­ча игъ­ти­бар­лы бу­лыр­га ки­рәк. Ан­ды са­лют­лар те­лә­сә­кем­гә са­тыл­мый, мо­ның бу­ен­ча мах­сус ос­та­лык бу­лыр­га ти­еш. Тик бү­ген без­дә өч ке­ше­нең бер­се бел­геч. Ки­бет­ләр­дә бер­ни со­рап тор­мый­лар, ак­чаң­ны тү­лә­сәң 500 сум­лы­гын да, 50 мең­ле­ген дә тот­ты­рып чы­га­ра­лар.

Әле де­кабрь ур­та­сы­на гы­на җи­теп ки­лә­без, шә­һәр ге­нә тү­гел, авыл урам­на­рын ин­де "ут­ка то­та" баш­ла­ды­лар. Нәкъ ме­нә ут­ка то­та­лар: ка­раң­гы тө­шә баш­лау­га - су­гыш кы­рын­да йөр­гән ке­бек, шарт та шорт, әле ас­кы урам­да та­выш, әле өс­ке­сен­дә "да­ры мич­кә­се" ял­ты­рый. Ва­кы­ты шун­дый­рак - вак-тө­як шарт­лат­кыч­лар көн ка­да­гын­да.

Мес­кен әби­ләр чи­рат­та­гы "шарт­лау" дан соң йө­рәк­лә­рен то­тып сис­кә­неп ку­я­лар. Ба­бай­лар сүз әйт­ми үзе, ир-ат­лар да мо­ңа ты­ныч ка­рый. Бе­рәр шу­гы, кы­зык эз­ләп, аяк ас­ты­на ук то­тып атып шарт­лат­ма­са ин­де, әл­бәт­тә. Ан­дый оч­рак­лар­га да ми­сал­лар җи­тәр­лек.

Ә кал­ган "ут­лы уен­чык­лар" га Яңа ел­га якын кич вә төн­нәр­дә ге­нә кү­чәр­без ин­де. Кы­зы­гы шун­да бит - бәй­рәм ру­хы.

Шу­лай да һәр ке­ше­нең мо­ңа ка­ра­шы төр­ле. Өл­кән­нәр­не­кен, әби-ара­лар­ны­кын без ин­де бе­лә­без. Алар мо­ңа кар­шы. Шу­ңа да без асыл­да яшь­ләр, ур­та яшь­ләр ара­сын­да со­раш­ты­ру уз­ды­рыр­га бул­дык.

Язи­лә Хә­ки­мул­ли­на, 23 яшь, са­лым ида­рә­се хез­мәт­кә­ре:

- Са­лют­ла­ры­на да, фе­йер­верк­лар­га да мө­нә­сә­бә­тем ях­шы. Үзем­нең дә са­тып ал­ган бар. Ә ме­нә шарт­лат­кыч­ла­рын бик өнәп бе­тер­мим. Бө­тен­ләй сат­ма­са­лар ях­шы­рак бу­лыр иде.

Са­ла­ват Мин­не­ха­нов, 36 яшь, җыр­чы, шоу-мэн.

- Са­лют­лар ка­рар­га яра­там. Күп ке­нә зур бәй­рәм­нәр­нең йом­гак­лау нок­та­сы бит ул, ха­лык шу­ны ка­рар­га дип чы­га. Про­фес­си­о­наль са­лют­ка кил­гән­дә аны ат­тыр­ган­да янә­шә­дә һәр­ва­кыт ян­гын сүн­де­рү ма­ши­ан­сы сак­та то­ра. Ә кеч­ке­нә са­выт­лар­да­гы са­лют-шарт­лат­кыч­лар­га кил­гән­дә, ми­нем алар­ны са­тып ал­га­ным юк! Ан­дый шарт­лат­кыч­лар­ны фай­да­ла­ну ал­дын­нан кур­кы­ныч­сыз­лык ка­гый­дә­сен укып чы­гар­га, са­ту­чы­дан да бар­лык неч­кә­лек­лә­рен со­раш­ты­рыр­га ки­рәк. Бел­мә­гән ки­леш яи­сә исе­рек баш­тан "шарт­лат­саң", проб­ле­ма­лар бу­лыр­га мөм­кин! Әй­тик, са­лют­ны җир­гә дө­рес ур­наш­тыр­ма­саң, кур­кы­ныч­сыз ерак­лык­ка ба­рып бас­ма­саң һәм баш­ка­лар. Ал­ла сак­ла­сын, ан­дый оч­рак­та яну, пе­шү җә­рә­хәт­ләр алу кур­кы­ны­чы бар. Ке­ше­нең үзен­нән то­ра - акыл бе­лән баш­кар­са ба­ры­сын да бер­нин­ди кур­кы­ны­чы юк. Ә са­лют­лар­ны ба­ры­сын да сер­ти­фи­ка­ция уз­ган­на­рын гы­на алыр­га ки­рәк, те­лә­сә кай­дан тү­гел...

Гөл­наз Мор­та­зи­на, 24 яшь, Хез­мәт һәм иҗ­ти­ма­гый як­лау ми­нис­тр­лы­гы хез­мәт­кә­ре.

- Сат­сын­нар. Мин кар­шы тү­гел. Ма­тур бит, ка­рап то­руы кү­ңел­ле. Ә ме­нә ба­ла­лар­га ан­дый уен­чык­лар ара­сын­нан ба­ры кур­кы­ныч­сыз­ла­рын гы­на һәм әти-әни­се янә­шә­сен­дә ге­нә кул­ла­ныр­га рөх­сәт итәр­гә ки­рәк.

Гөл­зи­рә Ила­ли­е­ва, 28 яшь, эч­ке эш­ләр бү­ле­ге хез­мәт­кә­ре

- "Пи­ро­тех­ни­ка­лар­га ми­нем ка­ра­шым тис­кә­ре. Бәй­рәм ва­кыт­ла­рын­да са­лют­лар очыр­ту кү­ңел­ле бул­са да, зы­ян ки­те­рү кур­кы­ны­чы зур. Ә сә­ла­мәт­лек - бе­рен­че урын­да бу­лыр­га ти­еш. Үз сау­лы­гы­быз ту­рын­да үзе­без кай­гырт­ма­сак, та­гын кем уй­лар. Сат­ма­са­лар ях­шы­рак кы­на бу­лыр иде дип уй­лыйм...

Ме­нә шун­дый фи­кер­ләр. Яшь­ләр ара­сын­да да ка­раш­лар төр­ле. Кем­гә­дер ошый, кем­дер ки­рәк тү­гел дип са­ный. Ян­гын кур­кы­ныч­сыз­лы­гы ча­ра­ла­ры үтәл­сә, "ут­лы уен­чык­лар" мах­сус ки­бет­ләр­дән ге­нә са­тып алын­са, бар­лык ка­гый­дә­ләр дә сак­лан­са, дө­рес­тән дә, ни өчен фай­да­лан­мас­ка соң? Гөл­наз әйт­меш­ли, ма­тур бит, кы­зык, бәй­рәм ру­хы кер­тә. Иң мө­һи­ме - ар­ты­гын гы­на кы­лан­мас­ка.