Помидор утырта башласак була!

Бак­ча­чы­лар­га та­гын бер ки­ңәш: 27 фев­раль­дә, ягъ­ни ай ту­ган көн­не, ор­лык чә­чү, кү­че­реп утыр­ту, тук­лан­ды­ру ке­бек эш­ләр­не баш­ка­рыр­га яра­мый. 28-29 фев­раль­дә исә утыр­ту өчен уңыш­лы көн­нәр бу­ла­чак.

Тәҗ­ри­бә­ле бак­ча­чы­лар ор­лык­ны чә­чәр ал­дын­нан 15-20 ми­нут мар­ган­цов­ка­лы су­да то­тар­га ки­ңәш итә. Бо­лай эш­лә­гән­дә по­ми­дор­ның, тат­лы бо­рыч­ның чир­ләр­гә кар­шы то­ру­чан­лы­гы ар­та, мик­роб­ла­ры үлә.

Га­зе­та­быз­ның якын дус­ты Фәй­рү­зә Шәм­сет­ди­но­ва да по­ми­дор­лар үс­те­рү бе­лән шө­гыль­лә­нә. “Ел са­ен төр­ле үсен­те­ләр алам, экс­пе­ри­мент ясап ка­рыйм”, – ди ул. Фәй­рү­зә апа үзе­нең ки­ңәш­лә­ре бе­лән уку­чы­лар бе­лән дә бү­леш­те.
Соң өл­ге­рә тор­ган сорт­лар­ны ул 17 фев­раль­дә утыр­та баш­лый. Алар ин­де июль ба­шын­да бе­рен­че җи­меш­лә­рен дә би­рә икән.

Җир­гә кил­гән­дә исә, “Ле­нин­град” фир­ма­сы­ның “Жи­вая зем­ля” дип ата­лу­чы сор­тын кул­ла­на бак­ча­чы. “Күп төр­ле туф­рак­ка утыр­тып ка­ра­дым, лә­кин мо­ны­сы иң ях­шы­сы бул­ды. Ан­на­ры күп ке­ше­дән ки­бет бал­чы­гы­на га­ди җир дә ку­шар­га ки­рәк ди­гән сүз­ләр­не ише­тер­гә ту­ры ки­лә. Үзем­нең тәҗ­ри­бә­дән чы­гып әй­тәм, бо­лай эш­лә­мә­вең ях­шы­рак. Чөн­ки хә­зер чис­та ка­ра бал­чык та­буы авыр, җир­дә кы­зыл бал­чык күп. Без кеч­ке­нә чак­та аны ур­ман­га ба­рып алып кай­та идек. Ме­нә ул чын­нан да уң­ды­рыш­лы бу­ла иде”, – ди Фәй­рү­зә апа.

По­ми­дор сорт­ла­ры­на кил­гән­дә исә, ул “Бычье серд­це”, “Ма­ли­но­вый”, “Вель­мо­жа”, “Ци­фо­ман­дра”, “Лю­ба­ша” ке­бек­ләр­не утыр­та икән. Мә­сә­лән, “Лю­ба­ша” сор­ты бер тап­кыр по­ми­дор бир­гән­нән соң, яңа­дан чә­чәк атып, икен­че кат җи­меш­лә­ре бе­лән сө­ен­де­рә. “Әле­ге сорт по­ми­дор­ла­рын уз­ган ел де­кабрь­дә дә аша­дык”, – ди ул. Ә ме­нә был­тыр утырт­кан “Па­пи­на доч­ка” сор­тын­нан Фәй­рү­зә апа бы­ел баш тарт­кан, алар ар­тык вак бу­ла икән.
Шу­лай ук ул “Ба­на­но­вые но­ги” дип ата­лу­чы са­ры по­ми­дор сор­тын утыр­тып ка­рар­га бул­ган. “Аның ту­рын­да бик күп уңай сүз­ләр ишет­тем”, – ди Фәй­рү­зә апа.

Сүз уңа­ен­нан, күп ке­нә бак­ча­чы­лар са­ры по­ми­дор­ны ае­ру­ча яра­тып үс­те­рә­ләр. Алар кы­зыл төс­тә­ге­лә­ре­нә ка­ра­ган­да фай­да­лы­рак та, чөн­ки ачы тү­гел­ләр. Шу­ңа да са­ры по­ми­дор­ны аш­ка­за­ны авы­руы һәм ал­лер­гия бул­ган ке­ше­ләр дә рә­хәт­лә­неп ашый ала.

Өс­тә­ве­нә алар­да А про­ви­та­ми­ны да күп. Шу­лай ук кан йө­ре­шен ях­шыр­ту­чы фо­лий кис­ло­та­сы да бар. Иң мө­һи­ме – са­ры по­ми­дор яман шеш­кә кар­шы кө­рә­шү­че ре­ти­нол­га да бик бай. Аның күз­гә дә, чәч һәм тыр­нак­ка да фай­да­сы зур. Сос­та­вын­да­гы В ви­та­ми­ны исә ти­ре һәм нерв сис­те­ма­сы өчен фай­да­лы.

Са­ры то­мат­лар ит­ләч һәм бик тәм­ле бу­ла, алар фи­тоф­то­роз­га да бик би­реш­ми. Теп­ли­ца­га утыр­ту өчен “Ги­гант ли­мон­ный”, “Жел­тое серд­це”, “Илья Му­ро­мец” ке­бек сорт­лар ях­шы бу­ла.

Фев­раль аен­да кыш­кы эш­ләр­не дә­вам ите­гез

­Хә­зер­ге ва­кыт­та яшел­чә, җи­ләк-җи­меш һәм күпь­ел­лык үсем­лек­ләр­нең та­мыр­ла­ры сак­ла­на тор­ган под­вал һәм баз­лар­да­гы һа­ва­ның тем­пе­ра­ту­ра­сын һәм дым­лы­лы­гын кон­троль­дә то­ту за­рур.

Фев­раль-март ай­ла­рын­да еш кы­на ча­гыш­тыр­ма­ча юга­ры тем­пе­ра­ту­ра көн­дез­ге сә­гать­ләр­дә кис­кен ар­та. Бу ва­кыт­та агач та­мы­ры ти­гез җы­лы­ты­ла. Әгәр җы­лы фев­раль көн­не агач­ның кә­ү­сә өс­ле­ген­дә тем­пе­ра­ту­ра­сын үл­чә­сәң, көнь­як-көн­ба­тыш як­тан ко­яш­та төнь­як-көн­чы­гыш­ка ка­ра­ган­да 12...15°ка юга­ры­рак бу­ла­чак.

Шу­ны­сын да әй­тер­гә ки­рәк, чәч­кән­нән соң бар­лык куль­ту­ра­лар өчен дә ки­рәк бул­ган тем­пе­ра­ту­ра — 20-25 гра­дус ча­ма­сы. Мон­дый җы­лы­лык­та ор­лык­лар бик тиз шы­тып чы­га. Дым сак­лау өчен са­выт­лар­ны үтә­кү­рен­мә­ле кап­чык бе­лән кап­лый­лар һәм кө­не­нә бер­ни­чә тап­кыр җил­лә­теп то­ра­лар. Шы­тым­нар бе­рәм-сә­рәм кал­кып чы­гу бе­лән кап­чык­ны ала­лар.

Баш­та­гы мәл­дә үсем­лек­ләр­гә як­ты­лык һәм тү­бән­рәк тем­пе­ра­ту­ра ки­рәк. Шы­тым­нар­ны 5-7 тә­ү­лек бу­е­на көн­дез дә, төн­лә дә сал­кын­ча урын­да то­та­лар. Алар­га кар һәм яң­гыр суы ае­ру­ча фай­да­лы. Тик шу­ны­сы мө­һим: су сал­кын бу­лыр­га ти­еш тү­гел, чөн­ки үсем­лек­ләр­нең “ка­ра­як” дип ата­лу­чы гөм­бә­чек бе­лән за­рар­ла­нуы их­ти­мал (туф­рак ти­рә­сен­дә үсем­лек­нең са­бак ни­гез­лә­ре ка­ра­ла һәм ко­рый).

Са­бак­лар­ның тө­се үз­гә­рә баш­ла­са, сы­ек ал­су төс­тә­ге мар­ган­цов­ка­лы су бөр­ки­ләр. Бу тук­лан­ды­ру да, авы­ру­дан сак­лау ча­ра­сы да бу­лып то­ра. Үсен­те­ләр­не пи­ки­ров­ка­ла­мый­ча да, пи­ки­ров­ка­лап та үс­те­рер­гә мөм­кин. Ор­лык өлеш­ле яф­рак­лар чы­гар­ган, яки бе­рен­че чын яф­рак­ла­ры бул­ган бик яшь шы­тым­нар­ны кү­че­реп утыр­ту­ны “пи­ки­ров­ка” дип атый­лар.

Кә­бес­тә, по­ми­дор, бо­рыч, бак­ла­жан, сель­де­рей, су­ган, са­лат үсен­те­лә­рен кү­че­реп утыр­та­лар. Әгәр алар су­зы­лып-озы­на­еп ки­тә баш­ла­са, икен­че кат пи­ки­ров­ка­лый­лар (бо­рыч­ны, по­ми­дор­ны), тик бу өчен­че чын яф­рак чык­кан­чы эш­лә­нә. Кү­че­реп утыр­тыр ал­дын­нан туф­рак­ка мул итеп су си­бә­ләр. Үсен­те­ләр­не ор­лык өлеш­ле яф­рак­ла­ры­на ка­дәр күм­де­реп, туф­рак бе­лән ти­гез­ләп кы­сып ку­я­лар. Шун­да ук алар­га җы­лы су бөр­ки­ләр, 2-3 көн ка­раң­гы­рак, сал­кын­ча урын­да то­та­лар.
Та­мыр­ла­ры сак­лан­сын һәм ях­шы тар­мак­лан­сын өчен үсен­те­ләр­не ае­рым чүл­мәк­ләр­гә, са­выт­лар­га кү­че­реп утыр­тыр­га ки­ңәш ите­лә. Шу­лай эш­лә­гән­дә алар җир­гә утырт­кач, тиз һәм зы­ян-за­рар­сыз та­мыр­ла­нып ки­тә, аның уңы­шы да 10-12 көн­гә ир­тә­рәк җи­те­шә. Утырт­кан­нан соң яф­рак­ла­ры сар­гай­мый, шиң­ми һәм ко­ел­мый да. Ә по­ми­дор­да иң ир­тә уңыш би­рә тор­ган бе­рен­че чә­чәк төр­кем­нә­ре сак­ла­на.

Кы­яр, ка­вын, кар­быз, ка­бак, таш­ка­бак, па­тис­сон ке­бек үсем­лек­ләр­нең ор­лы­гын торф-че­ре­мә чүл­мәк­ләр­гә, сөт, ке­фир­дан бу­ша­ган са­выт­лар­га ае­рым чә­чеп үс­те­рә­ләр, чөн­ки алар­ның та­мыр сис­те­ма­ла­ры көч­сез бу­ла. Үз бал­чык­ла­рын­нан баш­ка кү­че­реп утыр­ту­ны бу үсем­лек­ләр на­чар ки­че­рә, еш кы­на һә­лак бу­ла, яки бик ак­рын та­мыр­ла­на.

Утыр­ту­га 12-15 көн ка­ла рас­са­да­ны чы­нык­ты­ра баш­лый­лар. Баш­та көн­дез­гә ге­нә, ә ан­на­ры төн­гә дә тыш­ка чы­га­рып ку­я­лар. Ях­шы рас­са­да куе яшел төс­тә бу­ла. Җир­гә утыр­тыр­га 10-12 сә­гать ка­ла үсен­те­ләр­гә күп итеп су си­бә­ләр. Аны ир­тән-ир­түк яи­сә ки­чен соң гы­на (бо­лыт­лы көн бул­са, биг­рәк тә ях­шы) бак­ча­га утыр­та­лар.