Кул хезмәте арзанайганнан арзаная

­Үз эше­нең ос­та­ла­ры, ал­тын кул­лы ке­ше­ләр ту­рын­да ха­лык бе­лер­гә ти­еш. Алар ту­рын­да язар­га ки­рәк. Әм­ма ара­да шун­дый күп алар. Кай­бер­лә­рен мак­тап язуы авыр­рак. Биг­рәк тә мак­тар­лы­гы ча­ма­лы­рак бул­ган­нар ха­кын­да. Өс­тәр­гә, би­зәр­гә ту­ры ки­лә... Яз­ма­ны тә­мам­лап, та­гын бер тап­кыр укып чык­кач, үзең үк тел шарт­ла­та­сың кай­чак: ка­ра нин­ди уң­ган-бул­ган ке­ше икән бит бу! Ху­җа Нас­рет­дин үз ял­га­ны­на үзе ышан­ган ке­бек...

Ә бар шун­дый ке­ше­ләр - алар ту­рын­да яза баш­ла­саң, хә­реф­ләр үз­лә­ре үк те­зе­леп ак бит­кә ме­неп ку­нак­лый­лар. Ул хә­реф­ләр­не тук­та­тып-ты­еп та бул­мый хәт­та. Бар­мак­ла­рың гы­на өл­гер­сен. Сә­бә­бе га­ди - бер­ни уй­лап чы­га­ра­сы тү­гел, ни­чек бар шу­лай яза тор­ган.

Ке­ше­гә җит­меш төр­ле һө­нәр дә аз, ди­гән ха­лык. Азат Җи­һан­шин­да ул - җит­меш бер. Чал­лы еге­те - ун ел­лап ин­де ав­то­ка­ла­да үз га­и­лә­се бе­лән яши. Ха­ты­ны Зөл­фия бе­лән ике ма­лай үс­те­рә­ләр. Бе­ле­ме - юга­ры, бө­тен­ләй баш­ка тар­мак бу­лу­га ка­ра­мас­тан, авыр­лы­гын­нан ку­рык­мый­ча, ник­тер, тө­зү эшен сай­ла­ган. Тө­зү ди­гән­дә, асыл­да, би­на­ның эчен ре­монт­лау ту­рын­да сүз ба­ра. Агач егып бу­ра да бу­рый, тү­шә­мен дә ти­гез­ли, идә­нен дә җәя, ди­вар-тә­рә­зә ян­на­рын шту­ка­тур­лап та би­рә. Соң­гы­сы бу­ен­ча ае­ру­ча тиң­нәр юк үзе­нә. Мон­нан ун ел элек Чал­лы шә­һә­рен­дә ал­ман тех­но­ло­ги­я­сен кул­ла­нып, мах­сус җай­лан­ма-ма­ши­на яр­дә­мен­дә гипс бе­лән ди­вар­лар шту­ка­тур­лау­ны баш­лап җи­бә­рү­че­ләр рә­тен­дә ул. Тех­но­ло­ги­я­сен үз­лек­тән җен­тек­ләп укып, өй­рә­неп... Бер то­ты­ну­да күп­ләп, ме­ңәр-ме­ңәр квад­рат метр­лы мәй­дан­нар­ны шту­ка­тур­лый. Мон­да тиз­лек бе­лән сый­фат игъ­ти­бар үзә­ген­дә. Га­дәт­тә, фа­ти­рын­да ре­монт яса­ту­чы яи­сә яңа йорт сал­ды­ру­чы ке­ше ике­нең бер­сен сай­лар­га мәҗ­бүр. Сый­фат­лы, кыл ке­бек ти­гез, шо­ма ди­вар­лар ки­рәк бул­са, ва­кыт ягы җә­е­лә, тиз ки­рәк­сә - сый­фа­ты әз­ме-күп­ме ак­сый. Әле­ге ике күр­сәт­кеч ара­сын­да­гы "мө­нә­сә­бәт" са­ес­кан­ның кой­ры­гы бе­лән ба­шы ара­сын­да­гы ке­бек. Бер­се куп­са, икен­че­се чә­пел­дәп ки­леп ябы­ша. Ә ме­нә Азат әфән­де, ни­чек­тер, ике­сен дә берь­ю­лы куп­та­ра! Шун­дый сый­фат бе­лән һәм шун­дый тиз­лек­тә ни­чек эш­ли­ләр - исең ки­тәр. Бел­гән-күр­гән­нәр ап­ты­рый­лар, һич аң­лый ал­мый­лар: мөм­кин­лек чи­ген­нән уза тор­ган тиз­лек чөн­ки. Күр­гән ке­ше сөй­ли, күр­мә­гә­не ышан­мый: «Бер ат­на эчен­дә бер-бер арт­лы ике кат­лы ике зур йорт­ның сте­на­сы­на ма­як­лар ку­еп, кыл бе­лән тарт­ты­рып, көз­ге ке­бек ял­ты­ра­тып кит­те­ләр!" - ди күр­гә­не. «Кит ин­де, сөй­лә­мә юк­ны, бер ат­на­да, күп ди­гән­дә, бер бүл­мә­не ти­гез­ләр­гә бу­ла алай!" - ди күр­мә­гә­не. Шу­лай да ча­кыр­тып ка­рый. Дус­ты ки­ңәш итә бит, на­чар­лык те­лә­мәс. Өч көн­дә бө­тен эшен эш­ләп ки­тә­ләр - кү­зе маң­гай­да те­ге­нең. Ни­чек?!

Тәҗ­ри­бә­ле про­раб­лар да шак­ка­та кай­чак. "Мең квад­рат метр сте­на­ны бер ат­на­да шту­ка­тур­ла­ды­лар!" - дип сөй­ли бер­се икен­че­се­нә. Икен­че­се кул гы­на сел­ти: «Алар бер ат­на­га мең квад­рат метр сте­на шту­ка­тур­ла­са­лар, мин ра­ке­та­га ат­ла­нып ике тап­кыр га­ләм­гә оч­тым дип са­на­гыз алай­са", - ди. Бер ат­на ва­кыт уза - әле җи­де көн элек ке­нә кирт­ле-кирт­ле кир­печ-таш­лы шә­рә сте­на­лар "ки­ен­гән­нәр-тө­рен­гән­нәр" - көз­ге ке­бек шоп-шо­ма­лар: 1 мең квад­рат метр кү­зә­нә­ге кү­зә­нә­ге­нә шту­ка­тур­лан­ган! Про­раб ки­тә ра­ке­та эз­ләп... От­тыр­ган­сың икән, ат­ла­на­сың да оча­сың ин­де, ип­тәш!

Очу­ын оч­мый, бил­ге­ле, әм­ма те­лен теш­ли ин­де.

Ни­гез­дә Азат әфән­де­нең ко­ман­да­сы (ни­гез­дә биш ке­ше ин­де алар) үз эш­лә­рен тә­мам­ла­ган­нан соң за­каз­чы­ның әй­тер сү­зе та­был­мый. Ә нәр­сә дип әй­тер­гә соң ан­дый эш­че­ләр­гә? Мак­тар­га яра­мый алар­ны, ки­ре­сен­чә, ким­че­лек эз­ләр­гә ки­рәк - ни­чек тә бә­я­не тө­шер­тер­гә. Мак­тап сүз әйт­сә, бер ти­ен дә тө­шер­тә ал­ма­я­чак бит. Шу­ңа да авы­зы ачык, ә сүз чык­мый. Бә­я­гә әл­лә ни исе кит­мә­гән­нәр исә: "Ка­ты эш­ли­сез, егет­ләр" - дип өч сүз бе­лән ге­нә мө­һе­рен су­гып куя. Дө­ре­се шул бит - ка­ты эш­ли­ләр...

Авыр­рак чор ки­че­рә­без. Тө­зү эш­лә­ре ба­за­рын­да бү­ген эш­ләр хөр­ти. Бе­рен­че чи­рат­та тө­зеп, ре­монт ясап га­и­лә­сен ту­ен­ды­ру­чы ке­ше­ләр өчен авыр ва­кыт. Бү­ген Чал­лы­да ре­монт эш­лә­ре бе­лән шө­гыль­лә­нү­че оеш­ма­лар күп. Ки­рә­ген­нән ар­тык күп хәт­та. Шу­ңа кай­бе­рә­ү­ләр чит шә­һәр­ләр­гә, чит тө­бәк­ләр­гә чы­гар­га мәҗ­бүр­ләр. Юл чы­гым­на­ры­на да тү­зәр­гә ри­за­лар. За­каз­чы то­ру уры­нын да кай­гыр­тып куй­са, дөнь­я­ла­ры әз­рәк тү­гә­рәк­лә­неп ки­тә. Тик ул "тү­гә­рәк­ләр" бик си­рәк тә­ти үз­лә­ре­нә. "Әле бер ай элек ке­нә Са­ма­ра­га ба­рып па­лат­ка­да то­рып кайт­тык", - дип сөй­ли Азат ке­бек үк ре­монт­лау эш­лә­ре бе­лән шө­гыль­лә­нү­че Ра­зил исем­ле егет. Ар­тык ак­ча са­рыф итә­сең кил­мә­сә, җәй ае ул як­тан уңай­лы, бил­ге­ле. Бе­рәр алан­га ке­рә­сең дә па­лат­каң­ны ко­рып ке­реп ята­сың.

Бал­кон тыш­лау­чы егет­ләр ни сөй­ли? Озын­лы­гы 5-6 метр­лы бал­кон­нар­ны, мә­сә­лән, Чал­лы­да 10 мең тәң­кә­гә тыш­лый­лар, баш­ка­ла­да - 15 мең тәң­кә­гә. Ба­рып кай­ту­чы­лар да бар. Юл­га мең ярым кит­сә, өч мең ярым ота­чак­лар ди­гән сүз бит.

Фа­тир­ла­рын­да ту­лы­сын­ча ре­монт ясар­га те­лә­ү­че­ләр бү­ген нык ки­ме­гән. Бә­я­се дә шак­тый төш­кән. Элек 400-500 мең сум­га ев­ро­ка­лып­лар бу­ен­ча ре­монт ясап бир­сә­ләр, бү­ген 150-300 мең тәң­кә ара­сы­на сы­е­шыр­га ты­ры­ша­лар. Ике-өч бүл­мә­ле фа­тир­лар ту­рын­да сүз ба­ра мон­да. Ма­те­ри­ал­лар­ны да ар­зан­рак­лар­ны сай­лый ха­лык, эшен дә кый­бат­ка эш­лә­тә­се кил­ми. Эз­ли тор­гач, ба­ры­бер ар­зан­лы­сын та­ба. Тик ме­нә сый­фат мәсь­ә­лә­се ге­нә...

Әйе, бү­ген, хез­мәт­ләр ча­гыш­тыр­ма­ча кыйм­мәт тү­гел. Та­у­а­ры кый­бат, кул хез­мә­те ар­зан. Ә ул кул хез­мә­те ия­лә­ре - эш­че көч­ләр, ахыр чик­тә, әле­ге дә ба­я­гы га­ди ха­лык бит ин­де. Та­як­ның авыр ба­шы янә алар­га тө­шә ди­гән сүз.

Пли­тә ябыш­ты­ру бә­я­лә­рен ча­гыш­ты­рыйк. Үз эше­нең ос­та­ла­ры сөй­ли: ике ел элек ке­нә квад­рат мет­ры 300-350 тәң­кә­дән бул­ган, хә­зер ме­нә 200 гә дә эш­ләп йө­ри­ләр.

Шту­ка­тур бә­я­лә­ре­нә кил­гән­дә, аны­сы­ның квад­рат мет­ры ике-өч ел элек 300 сум бул­ган, бү­ген 190нан алып 250 сум­га ка­дәр - аер­ма сый­фа­ты­на ка­рап, бил­ге­ле. Ан­нан да ар­зан­га­рак тәкъ­дим итә­ләр икән, әй­тик - 150 сум­га, бу оч­рак­та ях­шы сый­фат кө­тү мәгъ­нә­сез­лек. Әгәр сый­фат мө­һим бул­ма­са, рә­хим итеп, шул бә­я­гә дә ча­кыр­тып ди­вар­лар­ны "сы­ла­тып" чы­гар­га мөм­кин.

Га­җәп­лә­нер­лек әй­бер юк, ха­лык бул­ды­ра ал­ган­ча ак­ча­сын кы­сып то­та. Кү­бе­се бул­ган ис­ке­сен­дә яшәп то­рыр­га мәҗ­бүр, за­ма­на-тор­мыш­лар ях­шыр­ган ел­лар­ны кө­тә­ләр. Ре­монт зур чы­гым­нар со­рый чөн­ки. Эш­сез­ләр шә­һәр ту­лы, алар ба­ры­сы да ак­тык чик­тә шул тө­зү эш­лә­ре­нә ба­рып ябы­ша. Шу­ңа да өч ке­ше­нең ике­се тө­зү­че бү­ген: йә ул ут кер­тә, йә кир­печ өя, йә ку­лы­на "шты­ко­вой" кө­рәк то­тып из­мә бол­га­тып бул­са да то­ра. Шу­лар ара­сын­нан чын­лап то­рып үз эше­нең ос­та­ла­рын та­бу кы­ен­рак. Бү­ген­ге көн­дә ике­лә­тә-өч­лә­тә кы­ен­рак. Эш сый­фа­тын ае­ра бел­мә­гән­нәр­гә ге­нә по­шы­ныр­га ки­рәк­ми - алар ул як­тан бә­хет­ле. Ә ме­нә ти­гез­не ти­гез тү­гел­дән ае­ра бел­гән­нәр­гә уй­лар­га җир­лек бар.