Әллә әни, әллә шпион

Мон­нан бер­ни­чә ай элек ин­тер­нет­та яңа "уен­чык" пәй­да бул­ды. Исе­ме ге­нә дә ни то­ра - ба­ла­лар өчен "акыл­лы" сә­гать. Кы­тай сайт­ла­рын­да аның нин­ди ге­нә тө­ре юк. Җа­ның те­лә­гә­нен сай­лап ал. Сә­гать­нең исе­ме җи­се­ме­нә ту­ры ки­лә аны­сы. Аның мөм­кин­лек­лә­ре шак­тый. Мә­сә­лән, җи­һаз хә­те­рен­дә ал­дан ук сак­лан­ган те­ле­фон­нар­га шал­ты­ра­тыр­га һәм шал­ты­ра­ту ка­бул итәр­гә мөм­кин. Әти-әни­ләр ул-кыз­ла­ры­ның кай­да йөр­гә­нен дә кү­зә­теп то­ра ала. Сә­гать­тә на­ви­га­тор бар. Ә иң кы­зы­гы - сә­гать яр­дә­мен­дә ба­ла­ны яше­рен рә­веш­тә тың­лап бу­ла. Ба­ла­лар бак­ча­сын­да ни­ләр бе­лән шө­гыль­лә­нә, мәк­тәп­тә дә­рес­тә ша­я­рып утыр­мый­мы?.. Ике метр ерак­лык­ка ка­дәр ти­рә-юнь­дә­ге­ләр­нең сөй­ләш­кә­не ачык ише­те­леп то­ра, дип ышан­ды­ра уй­лап та­бу­чы­лар. "Акыл­лы" сә­гать­нең бә­я­се 1 мең 500 сум­нан баш­ла­на һәм җи­де мең­гә ка­дәр җи­тәр­гә мөм­кин.

Сә­гать ни­чек эш­ли соң? Ба­ла­сын әнә шул рә­веш­ле кү­зә­тер­гә те­лә­ү­че әти-әни­ләр­гә иң элек ке­сә те­ле­фо­ны­на мах­сус ку­шым­та кү­че­рер­гә ки­рәк. Бө­тен мәгъ­лү­мат "со­то­вый"­га ки­леп то­ра­чак. Сә­гать­кә шал­ты­рат­кан­да, ба­ла бер­нин­ди та­выш та ишет­мә­я­чәк. Әни­се­нә исә сиз­дер­ми­чә тың­лап то­ра­сы гы­на ка­ла. Ба­ла сә­гать­не ку­лын­нан сал­са, те­ле­фон­га шун­да ук смс-хә­бәр ки­лә.

"Икен­че сый­ныф­та уку­чы улы­быз­га әнә шун­дый бү­ләк яса­дык, - ди Ли­лия Му­си­на. - Кә­рим сә­гать­не та­гар­га кар­шы кил­мә­де. Чөн­ки хә­зер ба­ла­лар ара­сын­да мон­дый җи­һаз кәт­тә са­на­ла. Без­нең сый­ныф­та дүрт ба­ла­да "акыл­лы" сә­гать бар. Баш­ка әти-әни­ләр дә кы­зык­сы­на баш­ла­ды. Шу­ңа кү­рә сә­гать так­кан ма­лай-кыз­лар са­ны та­гын да ар­та­чак дип уй­лыйм. Улым үзен кү­зә­теп то­ру­ла­рын бе­лә. Дә­рес­ләр бе­тү­гә, ми­ңа смс-хә­бәр җи­бә­рә. Өй­дән мәк­тәп­кә ка­дәр ма­ши­на­га уты­рып ба­рыр­га ки­рәк. Мин ки­леп җит­кән­че, Кә­рим уку йор­ты ише­гал­ды­на чы­га то­ра. Мин исә ба­лам өчен бор­чыл­мыйм, чөн­ки аның кай­да икә­нен те­ле­фон­нан ка­рап бе­ләм".

Әни­нең ба­ла­сын кай­гыр­туы аң­ла­шы­ла, әл­бәт­тә. Тик кул­да­гы сә­гать ая­ныч нә­ти­җә­ләр­гә ки­те­рә ала, ди бел­геч­ләр. Ба­ры­сы­на да шы­пырт кы­на тың­лау мөм­кин­ле­ге сә­бәп­че. Бак­саң, шпи­он-сә­гать "яше­рен мәгъ­лү­мат алу өчен бил­ге­лән­гән мах­сус тех­ник ча­ра­лар" исем­ле­ге­нә элә­гә икән. Ди­мәк, ти­еш­ле ли­цен­зия та­ләп ите­лә. Каш ясыйм дип, күз чы­га­ру­чы­лар мо­ңа ка­дәр дә бар иде ин­де. Хә­тер­лә­сә­гез: күп­тән тү­гел мәгъ­лү­мат ча­ра­ла­ры ин­тер­нет­тан "шпи­он кә­ла­ме" са­тып алыр­га те­лә­гән ха­тын-кыз ту­рын­да хә­бәр ит­те. Кү­зә­тү ка­ме­ра­сы бер­ке­тел­гән руч­ка "мах­сус тех­ник ча­ра­лар"­га ке­рә. Нә­ти­җә­дә ха­тын-кыз­ны бер ел­га ире­ген­нән мәх­рүм ит­те­ләр. Сә­гать өчен дә суд кар­шын­да җа­вап би­рер­гә ту­ры кил­мә­гәе.

"РФ Кон­с­ти­ту­ци­я­се та­ра­фын­нан граж­дан­нар­ның шәх­си тор­мы­шы ту­рын­да­гы мәгъ­лү­мат­ны алар­ның ри­за­лы­гын­нан баш­ка сак­лау, кул­ла­ну һәм та­ра­ту ты­е­ла, - ди ад­во­кат Ал­ла Мат­ро­со­ва. - Сә­гать­кә бәй­ле эш-га­мәл­ләр "Опе­ра­тив эз­ләү эш­чән­ле­ге ту­рын­да" гы фе­де­раль за­кон­га да кар­шы ки­лә. Әле­ге ка­нун ни­ге­зен­дә мо­ңа вә­ка­лә­те бул­ма­ган фи­зик һәм юри­дик зат­лар­га "яше­рен мәгъ­лү­мат алу өчен бил­ге­лән­гән мах­сус тех­ник ча­ра­лар"­ны кул­ла­ныр­га яра­мый. Әни­ләр опе­ра­тив эз­ләү эшен­дә кат­наш­мый".
Ли­лия Му­си­на сүз­лә­ре­нә ка­ра­ган­да, ул дә­рес­тә уты­ру­чы ба­ла­сын бер тап­кыр гы­на тың­лап ка­ра­ган. Әле аны­сын да та­выш ях­шы ише­те­лә­ме-юк­мы икә­нен тик­ше­рү өчен ге­нә. "Әти-әни­ләр со­ра­гач, улы­ма шал­ты­рат­тым. Кә­рим утыр­ган пар­та укы­ту­чы өс­тә­ле янә­шә­сен­дә, шу­ңа кү­рә мө­гал­лим­нең та­вы­шы ях­шы ише­те­лә. Тик яше­рен рә­веш­тә тың­лап то­ру дө­рес тү­гел дип са­ныйм. Бу әх­лак ка­нун­на­ры­на кар­шы ки­лә. Улым­ның укы­ту­чы­сын хөр­мәт итәм, аңа ыша­нам", - ди әни.

Пси­хо­лог Али­сә За­камс­кая фи­ке­рен­чә, мон­дый сә­гать ба­ла­ның шәх­си тор­мы­шын чик­ли. "Ма­лай-кыз­лар­да мөс­тә­кыйль­лек, җа­вап­лы­лык ке­бек сый­фат­лар юга­ла. Чөн­ки ба­ла әни­се­нең гел кү­зә­теп тор­га­нын бе­лә. Шу­ңа кү­рә үзе те­лә­гән­чә тү­гел, өл­кән­нәр­гә ярар­га ты­ры­шып яшәр­гә өй­рә­нә­чәк. Ан­дый ке­ше­ләр үс­кәч тә тор­мыш­та үз уры­нын та­ба ал­мый. Ба­ла чик­тән тыш кай­гыр­ту бе­лән ри­за­лаш­мый­ча, баш кү­тә­рер­гә дә мөм­кин. Бак­ча­га йө­рү­че са­бый­лар­га мон­дый "уен­чык" го­му­мән дә ки­ңәш ител­ми. Сә­гать са­тып ал­ган­чы, ба­ла фи­ке­ре­нә ко­лак са­лы­гыз", - ди бел­геч.

Ин­тер­нет­та "акыл­лы" сә­гать­кә ба­гыш­лан­ган сә­хи­фә­ләр шак­тый. Би­ре­дә әти-әни­ләр дә, укы­ту­чы­лар да, бик те­ләп, үз фи­кер­лә­рен яза. "Әле­ге за­ма­на җи­һа­зы­на ар­тык шак­ка­тыр­га ки­рәк­ми, - ди­гән Ар­тем. - Сә­гать­нең мөм­кин­лек­лә­ре ни­ка­дәр ге­нә зур бул­са да, хә­зер­ге бу­ын та­гын да акыл­лы­рак. Кул­да­гы "сак­чы"­ны ал­дау юл­ла­рын бик тиз эз­ләп та­ба­чак­лар". Өч ба­ла тәр­би­я­лә­ү­че Еле­на Миф­та­хо­ва сүз­лә­ре­нә ка­ра­ган­да, ул-кыз­ла­ры­ның имин­ле­ген кай­гыр­ту­чы әти-әни­ләр сә­ла­мәт­лек ту­рын­да оны­та. "Ке­сә те­ле­фо­ны­ның зы­я­ны ту­рын­да кат-кат сөй­ләп то­ра­лар. "Акыл­лы" сә­гать ан­нан ким­ме­ни?" - ди­гән ул.

Баш­лан­гыч сый­ныф укы­ту­чы­сы әй­тү­ен­чә, уку йор­тын­да бу мәсь­ә­лә­гә ар­тык игъ­ти­бар бир­ми­ләр. "Ми­нем ба­ла­лар ара­сын­да мон­дый сә­гать ху­җа­ла­ры бар. Мин кар­шы тү­гел. "Ке­сә те­ле­фо­ны­на ал­маш бит ул. Югый­сә ба­ла­лар тә­нә­фес са­ен тиз­рәк "со­то­вый"­га үре­лә. Төр­ле уен­нар уй­ный­лар, бер-бер­се­нә фо­то­лар күр­сә­тә­ләр. Сә­гать­тә бо­лар­ның бер­се дә юк. Укы­ту­чы бу­ла­рак, өчен­че сый­ныф­та уку­чы улы­ма мон­дый җи­һаз са­тып ал­ма­я­чак­мын", - ди­де ул. Ә ме­нә баш­ка­ла мәк­тәп­лә­ре­нең бер­сен­дә ба­ла­сы­на "акыл­лы" сә­гать са­тып ал­ган әти-әни­ләр бе­лән сөй­лә­шү­ләр үт­кә­рә баш­ла­ган­нар ди­гән хә­бәр дә бар.

Ни­чек ке­нә бул­ма­сын, уй­лап та­бу­чы­лар та­гын бер яңа­лык бе­лән сө­ен­дер­гән. Эш шун­да ки: хә­зер сә­гать­нең ка­е­шы ба­ла ку­лы­на гы­на ярый. Тиз­дән исә са­ту­га өл­кән­нәр­гә ярак­лы­сы да чы­га­чак икән. Аны өй­дән чы­гып ки­теп юга­лыр­га мөм­кин бул­ган әби-ба­бай­лар өчен уй­лап тап­кан­нар, ди. Ин­тер­нет сә­хи­фә­дә уты­ру­чы­лар яңа сә­гать­не та­гын да ях­шы­рак кул­ла­ну җа­ен тәкъ­дим ит­кән. "Мон­дый "бе­лә­зек"­не ЗАГС­та ки­яү һәм кә­ләш­ләр­гә өлә­шә баш­лар­га ки­рәк", - ди­гән­нәр. Дө­рес юл­дан йөр­сен­нәр өчен.

Эль­ви­ра Вә­ли­е­ва "Ватаным Татарстан" газетасы